Giới thiệu Di chỉ Bãi Tiên

Thứ hai - 18/01/2016 20:02

NGÔI MỘ CỔ DƯỚI THUNG LŨNG
Từ trung tâm Thị Trấn Lộc Ninh đi khoảng 10km chúng tôi có mặt tại ấp 2 (xã Lộc An, huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước), để được nhìn thấy tận mắt ngôi mộ ngàn năm tuổi của người S’Tiêng đầy vẻ huyền bí.
Ngôi mộ nằm trong khoảng không gian rộng 2.384ha, được xây bằng nhiều viên đá ong kích cỡ khác nhau, nằm trên gò đất cao, triền đồi thoai thoải. Vòng tròn đá ong nằm trên đỉnh gò tương đối bằng phẳng, chiếm vị trí trung tâm, khu vực phân bổ đá cao hơn bề mặt xung quanh 3,5 – 4m. Theo người dân địa phương, cụm đá ong trung tâm chính là ngôi mộ của ông Rlem. Già làng Điểu Khê (SN 1936) cho biết: “ Mộ cổ không biết có từ bao giờ. Từ thời ông cố, ông sơ lớn lên đã thấy. Ngôi mộ này trước giống hình Kim Tự Tháp, được đắp bằng những phiến đá ong rất công phu, tỉ mỉ. Trong chiến tranh cả núi rừng Đông Nam Bộ ầm ầm tiếng súng nổ, bom đạn tàn phá dữ dội. Thật kì diệu, chỉ nơi linh thiêng này là bình yên để con cháu người S’Tiêng cúng bái ông bà, cầu cho sức khỏe, mưa thuận gió hòa”.

Trong kí ức của người già làng, khu vực mộ cổ là cảnh quan thiên nhiên kì thú mà tạo hóa đã ban tặng đồng bào S’Tiêng. Ngày trước nơi đây hoang vu nhưng đẹp lắm. Khoảng đất rộng hơn một ha được bao phủ bởi một màu xanh mướt của thảm cỏ. Bãi đá có nhiều hòn to nhỏ xếp xung quanh, lấp lánh nước xanh biếc của mùa mưa. Những lùm bằng lăng, hoa cỏ đua nhau khoe sắc, chim chóc từ mọi nơi tìm về chung tiếng ca, khiến cho ngôi mộ luôn tươi vui, nhộn nhịp. Cảnh quang kì thú ấy làm rung động lòng người, làm đắm say biết bao thế hệ con người sinh ra trên mảnh đất này. Cũng vì vậy, cái tên gọi Bãi Tiên xuất hiện có từ đây để ca ngợi vẻ đẹp nơi này.
Người S’Tiêng nơi đây, thuở xa xưa không có miếu mạo, đình chùa để thờ cúng, sùng kính khu mộ cổ nên hàng năm thường tổ chức nhiều nghi lễ cộng đồng tại đây. “ Khi mặt trời lên, con cháu đã sắp đặt xong mâm cơm lễ cúng ông bà. Thường già làng cho cúng một con heo to, hoặc một con trâu mộng để cả buôn làng cùng ăn. Con cháu tụ họp ăn uống, múa hát thâu đêm và sáng hôm sau tham gia lễ hội phá bàu. Đây cũng là lễ hội lớn nhất trong năm của người S’Tiêng được duy trì cho đến tận ngày nay”, già Khê kể lại.

TRUYỀN THUYẾT VỀ VỊ THẦN TÂM LINH…
Ngôi mộ cổ gắn liền với truyền thuyết bí ẩn về một già làng có công khai phá mảnh đất người S’Tiêng đang sinh sống. Vị già làng tên là Rlem, được bao thế hệ người S Tiêng truy phong là “vị thần” của buôn làng. Tương truyền rằng, từ ngày xửa ngày xưa, lúc chưa có con người, trời đất hỗn mang. Ông Rlem đã đặt chân đến nơi này, phát nương làm rẫy, khai phá vùng đất hoang sơ. Già làng Rlem ở sóc Bù Gio Tó ( nằm phía Đông Bắc xã Lộc An), người S’Tiêng tôn ông là thủy tổ nghề rèn, có tấm lòng yêu thương dân làng.
Những người già trong làng kể lại, già Rlem là người có thân hình cao lớn, sức mạnh phi thường, một mình có thể “dời sông lấp biển”. Trong một lần phát rừng làm nương rẫy, già chặt phải một cây có độc, người dân địa phương gọi là cây amtal (phát âm theo tiếng S’Tiêng là Tăm tằn – PV). Theo lời kể, cây thân trơn, dáng thẳng đứng mọc trên mô đất rộng trên một quả đồi cao. Cây lớn hơn tất cả các loài cây rừng, chục người ôm không xuể, có ba nhánh lớn đâm về phía đầu làng, ngọn núi và con sông trong vùng. Cây bị chặt đổ xuống lộ ra một khoảng đất lớn để dân làng canh tác trồng trọt. Tuy nhiên, già Rlem không ngờ đó là cây mang mần bệnh, khi những mảnh vụn từ thân cây cứ xối xả bắn ra bám đầy lên thân thể. Cây gây ngứa khắp người, bao nhiêu thuốc quý trên rừng được đưa về đắp cũng không hết bệnh. Chất độc nhiễm vào máu khiến bệnh ngày càng thêm nặng, già Rlem suốt ngày chỉ biết vật vã với những cơn đau dữ dội.
Trong tâm thức người S’Tiêng lễ hội phá bàu đặc biệt quan trọng, con em trong buôn làng đều phải có mặt, nhất là vị thủ lĩnh. Buôn làng rất cần già Rlem chủ trì ngày lễ đặc biệt ấy, nhất là thời khắc cúng thần linh. Dù đang đau bệnh, già Rlem vẫn cố hết sức dẫn người trong buôn đi dự lễ, đến khu vực ngôi mộ bây giờ thì bệnh tái phát rồi qua đời. Cái chết của già Rlem khiến dân làng vô cùng đau xót, tiếc thương nên xúm lại làm lễ mai táng. Đang lúc làm lễ thì trời đất tối sầm lại, bỗng dưng lạnh giá khiến tất cả những người dự lễ và đồ vật biến thành đá, tạo nên cảnh quan ngày nay. Câu chuyện về già Rlem và ngôi mộ cổ truyền từ đời này sang đời khác, đến nay vẫn còn lưu truyền trong cộng đồng người S’Tiêng ở Lộc An và các vùng lân cận của Bù Đốp, Bình Long. Chính vì vậy, ngôi mộ trở thành “ báu vật” của buôn làng, họ sùng kính coi ngôi mộ là “thần hộ mệnh”, không dám xâm phạm đến.

KHOA HỌC VẪN CHƯA TÌM RA LỜI GIẢI…
Ông Trần Thanh Tùng – Giám đốc Bảo tàng Bình Phước nhận xét: Bãi Tiên là một trong những địa điểm mang tính chất khảo cổ học và dân tộc học. Sự sắp xếp của các khối đá tại khu vực khai quật đã chứng tỏ có bàn tay của con người sắp đặt, hay nói cách khác đó là một công trình do người dân bản địa xây dựng từ rất lâu đời. Hiện chưa xác định được niên đại của di tích này, nhưng việc di tích này đã đi vào trong truyền thuyết của dân tộc bản địa cho thấy nó đã có từ rất lâu đời. Cũng theo ông Tùng, sự sắp xếp của các khối đá như miêu tả ở phần trên cho thấy nó dường như là nơi để tổ chức các lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc tiểu sốn bản địa, chẳng hạn như lễ hội phá bàu, lễ cúng lúa mới…
Tiến sĩ Bùi Chí Hoàng – Phó giám đốc Trung tâm Khảo cổ học thuộc Viện KHXH&NV tại TP.HCM cho rằng, khu vực Bãi Tiên ở Lộc Ninh có những nét rất riêng và lạ mà hiện vẫn chưa phát hiện được di tích nào trên thế giới giống với nó để so sánh. Tiến sĩ Hoàng cũng nhận định, với cấu trúc sắp xếp của các khối đá theo hình tròn và hình vuông cho thấy có sự liên hệ mật thiết đến nét văn hóa của người Việt cổ và quan niệm về tự nhiên, vũ trụ thời bấy giờ (trời tròn, đất vuông). Chính vì những nét độc đáo đó, tiến sĩ Hoàng cho rằng, địa điểm này cần sớm được công nhận và bảo vệ, qua đó giúp các nhà nghiên cứu khoa học khảo cổ có điều kiện nghiên cứu sâu hơn về di tích này, cũng như văn hóa của cộng đồng người Việt cổ bản địa.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí Khoa học thời đại, ông Nguyễn Quang Toản – Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Bình Phước cho hay, việc phát hiện ra khu vực Bãi Tiên cũng là do tình cờ. Đầu năm 2008, trong một lần cùng Sở Tài Nguyên – Môi trường khảo sát thực địa, khoanh vùng khai thác khoáng sản (đá xây dựng) tại Lộc An, Bảo tàng tỉnh Bình Phước đã phát hiện khu mộ cổ. Sở VHTT&DL đã báo cáo UBND tỉnh, Cục di sản và tham mưu đề nghị Công ty khai thác khoáng sản Trung Kiên tạm ngưng khai thác để bảo tồn. Hiện nay, Sở VHTT&DL đã phối hợp với các cơ quan ban ngành liên quan để lập đề án tiến hành khảo sát, tìm hiểu, nghiên cứu. “ Bãi Tiên qua khảo sát chủ yếu là truyền thuyết, vẫn còn nhiều vấn đề phải nghiên cứu sâu hơn về niên đại, thể loại văn hóa. Chúng tôi chưa tiến hành khai quật nên không thể nói đó là ngôi mộ cổ được. Cũng không gọi đó là di tích hay di chỉ được vì phải nghiên cứu chuyên sâu và phải có cơ quan có thẩm quyền công nhận” .

Nguồn tin: Đề án: Đầu tư, phát triển Du lịch trên địa bàn huyện giai đoạn 2015-2020